Professor Jumırbay Qayırbaevtıń 90 jıllıǵına arnalǵan «Baslawısh tálimniń sónbes juldızı» atamasındaǵı keshe bolıp ótti
Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutında Qaraqalpaqstanda baslawısh tálim metodikasın rawajlandırıwǵa salmaqlı úles qosqan belgili ilimpaz, pedagogika ilimleriniń kandidatı, professor Jumırbay Qayırbaevtıń 90 jıllıǵına arnalǵan «Baslawısh tálimniń sónbes juldızı» atamasındaǵı keshe bolıp ótti.
Belgili ilimpaz, professor hám Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen muǵallim Jumırbay Qayırbaev qırıq jıl dawamında Qaraqalpaqstan Respublikasında pedagogika ilimin rawajlandırıwǵa óz úlesin qosqan. J.Qayırbaev 1931-jılı Xojeli qalasında tuwılıp, 1939-jılı T.G.Shevchenko atındaǵı orta mekteptiń 1-klasına oqıwǵa keldi. Shańaraq jaǵdaylarına baylanıslı ol oqıwın Nókis qalasındaǵı A.S.Pushkin atındaǵı mektepte dawam ettirdi. Óziniń talapshańlıǵı, ilimge bolǵan qızıǵıwshılıǵı sebepli Jumırbay Qayırbaev mektepti altın medal menen pitkerip, imtixansız oqıwǵa kiriw jeńilligi menen Qazaqstan Milliy Universitetine oqıwǵa qabıllandı. Oqıwdı tamamlap, ol óziniń pedagogikalıq iskerligin Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutında oqıtıwshılıq etiwden basladı.
J.Qayırbayev qaraqalpaq tiliniń metodikası boyınsha Respublikamızdaǵı birinshi pedagogika ilimleriniń kandidatı bolıp, 1970-jılı Nızamiy atındaǵı Tashkent mámleketlik pedagogikalıq institutınıń Ilimiy keńesinde “Қарақалпақ мектебиниң биринши класларында саўат ашыў методикасы” temasındaǵı kandidatlıq dissertaciyasın tabıslı qorǵap, pedagogika ilimleriniń kandidatı ilimiy dárejesine iye boldı. Bul onıń neshe jıllar dawamındaǵı pedagogikalıq iskerligi processinde balalarǵa ana tilin oqıtıwdaǵı tájiriybelerinen kelip shıǵıp, ana tiliniń eń qıyın máselelerin tereń ańlap, olardı balalardıń qálbinde orın alıp barǵan ámeliy jumıslarınıń nátiyjesi bolıp tabıladı.
J.Qayırbaev dáslep Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutınıń Qaraqalpaq tili hám ádebiyatı kafedrasında qaraqalpaq mektepleriniń baslawısh klass muǵallimleri hám Pedagogika bilim orınlarınıń studentleri ushın baǵdarlamalar islep shıǵıp, «Тил билимине криспе», «Ádebiyattanıw ilimine kirispe» pánleri boyınsha tájiriybe-sınaw jumısların alıp bardı. Óziniń ilimiy, teoriyalıq hám ámeliy tájiriybesine súyene otırıp, J.Qayırbaev 1961 jıldan baslap A.Esemuratov hám P.Paluaniyazovalar menen birgelikte birinshi klass ushın «Әлiппe» kitabın jazıwdı basladı. 30 jılǵa shamalas úzliksiz túrde baspadan shıǵarılǵan «Әлiппe» kitabı mektepke birinshi qádem qoyıp atırǵan jas náwsheler ushın aǵartıwshılıqqa baslawshı dáslepki qádem boldı.
J.Qayırbaev baslawısh klass oqıwshılarına arnalǵan bir qatar ilimiy-metodikalıq miynetler hám sabaqlıqlardıń avtorı sanaladı. Atap aytqanda:
«Саўат ашыў», «Ҳәрипликтиң жолдасы», «Жазыў үлгиси», «Ҳәриплиликке жазыў үлгиси», «Ўатан әдебияты», «Жазыў үлгиси бойынша жазыў сабақлықлары»,«Саўат ашыў методикасы» sıyaqlı baslawısh klass muǵallimlerine arnalǵan metodikalıq qollanbaları jarıq kórdi. Ustaz-ilimpaz balalar shayırı sıpatında da dóretiwshilik penen shuǵıllanǵan. Oǵan shayırdıń:
«Жумбақ – ақыл ойыны» (1975), «Ойланың табың» (1980), «Ойлан, излен, тап» (1983), «Қәне ким тапқыш?» (1990), «Сен кимниң қызысаң?» (1996), «Жумбақ сизден жуўап бизден» (1997) sıyaqlı gúrrińler hám qosıqlar toplamları dálil bola aladı.
Jumırbay Qayırbaev mashaqatlı oqıtıwshılıq kásibi menen bir qatar ádebiy sın menen de shuǵıllanǵan. Ilimpazdıń kórkem shıǵarmalar boyınsha jaratqan sın kóz – qarastaǵı maqalaları 1950-jıllardan baslap jarıq kórdi. Onıń X.Turımbetov, J.Seytnazarov, K.Sultanov, I.Yusupovtıń «Seydan ǵarrınıń gewishi» temasındaǵı gúrrińine milliy ádebiyatımızdaǵı bir qatar dramalıq shıǵarmalarına hám awdarmalar jazǵan sın maqalaları tuwısqan xalıqlar ádebiyatınıń dúrdanalarınıń oqıwshılar jámiyetshiligine násiyatlaw jaǵınan sawaplı is boldı.
Belgili ilimpaz-metodist, ustaz J.Qayırbaevtıń ilimiy jurnallarda, respublikamızdaǵı gazetalarda qaraqalpaq filologiyası, pedagogika, mektepte ana tilin oqıtıw metodikasına arnalǵan 200 den aslam ilimiy-metodikalıq miynetleri, prozalıq, poeziyalıq dóretpeleri, maqalaları járiyalandı.
Ustazımızdıń ilim jolındaǵı miynetleri, záberdesligi, haqıyqıy insanıylıq pazıyletleri shákirtlerine úlgi bolıp, onıń nurlı kelbeti hesh qashan umıtılmaydı.
Ullılıqta tárezide basımsań,
Qaraqalpaq iliminde hasılsań,
Ótsedaǵı sonsha jıllar aradan,
Óz jemisin joytpaytuǵın pasılsań.
«Álipbe»si háriplerden sóylegen,
«Taza jazıw»ları dizilgen monshaq.
San mıń shákirt júreginde mórlegen,
Ádiwli ismińiz umıtılmas hesh waq!