XXI ásirdiń belgili ilimpazı, Qaraqalpaqstan hám Ózbekstan Respublikalarına miyneti sińgen ilim ǵayratkeri, pedagogika ilimleriniń doktorı, professor, belgili shayır Óserbay Álewov dúnyadan ótti.

Professor Óserbay Álewov Oraylıq Aziya xalıqlarınıń mádeniy miyraslarındaǵı jámiyetlik-filosofiyalıq hám pedagogikalıq oy-pikirlerdi izertlew menen shuǵıllanǵan jetekshi ilimpazlardıń biri edi.

Ol 1945-jıl 27-may kúni Kegeyli rayonınıń házirgi «Dárwaza qum» xojalıǵına qaraslı «Tentek jap» boyındaǵı «Áyteke» awılında tuwılǵan.

Ó.Álewov orta mektepti pitkerip 1963-1967-jılları Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutınıń Tariyx-filologiya fakultetiniń qaraqalpaq filologiyası bóliminde tálim aldı. Ol student waqtınan baslap instituttaǵı «Qara taw» ádebiy dógeregine qatnasıp, elimizge belgili shayır hám ilimpazlar Q.Kamalov, S.Bahadırova, K.Raxmanov, Á.Atajanov, T.Xalmuratov, Ó.Xojanov, J.Xoshniyazovlar menen birgelikte ádebiyattıń kóp qırlı sırların úyrenip, qálem terbetti. Studentler menen jas ádebiyatshı ilimpazlar arasında ótkerilgen ilimiy konferenciyalarda bayanatlar isledi hám ádebiy-kritikalıq maqalalar járiyaladı.

1974-jılı belgili ilimpaz, Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen ilim ǵayratkeri, pedagogika ilimleriniń doktorı, professor J.A.Orınbaevtıń ilimiy basshılıǵında «Berdaqtıń pedagogikalıq kózqarasları» degen temada kandidatlıq dissertaciyasın tabıslı qorǵadı. 1995-jılı oǵan «Qaraqalpaqstanda tálim-tárbiyalıq oylardıń qáliplesiwi hám rawajlanıwı» (Eń áyyemgi dáwirden XX ásirdiń 30-jıllarına shekemgi aralıq) degen temadaǵı monografiyası tiykarında doktorlıq ilimiy dárejesi berildi.

Ilimpaz hám shayır Ó.Álewov usı kúnge shekem túrli lawazımlarda jumıs islep, jaslarǵa tálim-tárbiya beriw menen birge 350 den artıq ilimiy miynetler dóretti. Sonnan, 30 monografiya, sabaqlıq hám oqıw qollanbaları, 5 joqarı oqıw ornı ushın oqıw baǵdarlamaları dıqqatqa ılayıqlı.

Ó.Álewov tek Qaraqalpaqstan ushın emes, al uzaq hám jaqın shet ellerdegi ilimpazlar ushın da qızıqlı bolǵan Oraylıq Aziya xalıqları shayır-oyshıllarınıń ádebiy miyraslarındaǵı  jámiyetlik-filosofiyalıq hám pedagogikalıq oylardı izertlegen ilimpaz. Ol dúnya júzi ilimpazları menen birgelikte xalıqaralıq simpoziumlar hám konferenciyalarda qatnasıp, óziniń ilimiy usınısların bildirip, Oraylıq Aziya xalıqları shayır-oyshılları dóretpelerindegi filosofiyalıq, tálim-tárbiyalıq oy-pikirlerge, tárbiyalıq dástúrlerge, shayırlar miyrasınıń bay tárbiyalıq dárekler ekenligine dúnya júzi ilimpazlarınıń dıqqatın qarata bildi.

Onıń «Rossiya pedagogikası enciklopediyası»ında «Qaraqalpaqstan» atlı maqalasınıń basılıp shıǵıwı qaraqalpaq xalqınıń mádeniyatı, xalıq bilimlendiriwi tariyxı boyınsha dúnya ziyalılarına maǵlıwmat beriwi úlken jetiskenlik boldı. Ilimpazdıń  tikkeley Orta Aziya xalıqları ádebiyatı tariyxı menen baylanısqa iye «Berdaqtıń jámiyetlik-pedagogikalıq kózqarasları», «Ájiniyazdıń aǵartıwshılıq oyları», «Áyyemgi Orta  Aziya xalıqlarınıń  pedagogikalıq oyları», «Ertedegi túrk jazıwlarındaǵı tálim-tárbiyalıq kózqaraslar», «XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń basındaǵı qaraqalpaq ádebiyatındaǵı aǵartıwshılıq pikirler», «Qaraqalpaqstanda tálim-tárbiyalıq oylardıń qáliplesiwi hám   rawajlanıwı» (Áyyemgi dáwirden  baslap XX ásirdiń 30-jıllarına shekem), «Становление и развитие педагогической мысли в Каракалпакстане», «Ámir Temurdıń jámiyetlik filosofiyalıq hám tálim-tárbiyalıq oy-pikirleri», «Kúnxoja hám onıń pikir dúnyası», «Axmad Yugnakiyning me’rosi-ma’naviyatimiz sarchashmasi», «Общественно–педагогическая мысль древних тюрков», «Qaraqalpaqstanda pedagogika iliminiń qáliplesiwi hám rawajlanıwı», «VI-VIII ǵasırdaǵı  túrki xalıqtarınıń tálim-tárbielik oy-pikirleri», «Qoraqalpogʻistonda jadidchilik harakati va Seyfulgʻabit Majidov», «Sasıq biydiń siyasiy-huqıqıy kózqarasları» hám t.b. ilimiy miynetlerinde áyyemgi dáwirdegi Oraylıq Aziya xalıqlarınıń ádebiyatı, tariyxına tiyisli miyraslar hám folklorlıq, etnografiyalıq dárekler tiykarında tálim-tárbiyanıń payda bolıw máseleleri, «Avesto»daǵı, ertedegi túrk runalıq jazıwlarındaǵı jámiyetlik-filosofiyalıq, estetikalıq kózqaraslar, sonday-aq, Imam Buxariy, at Termiziy, Abu Abdulla Rudakiy, Ál-Farabiy, Ál Beruniy, Ibn Sina, Yusuf Xas Xajib, Ahmed Yugnakiy, Xoja Ahmed Yassawiy, Sulayman Baqırǵaniy usaǵan ulamalardıń, Soppaslı Sıpıra jıraw, Asan qayǵı, Jiyrenshe sheshen, Dospambet, Jiyen jıraw, Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, Ótesh, Omar, Ayapbergen, Seyfulǵabit Majitov, Ábdiqádir Bekimbet ulı, X.Axmetov hám basqa da kóplegen shayır-oyshıllardıń ádebiy miyraslarında orın alǵan jámiyetlik-filosofiyalıq hám aǵartıwshılıq pikirleriniń izertleniwi Oraylıq Aziya xalıqlarınıń ádebiy miyrasların, jámiyetlik oy-pikirlerin, tariyxın úyreniwdegi úlesi úlken boldı. Ásirese, ilimpazdıń XVIII ásirdegi qaraqalpaq xalqınıń ullı sheshen biyi Sas (Sasıq) biy dóretken ádebiy dáreklerdi qaraqalpaq ádebiyatı tariyxına engiziwi, Táwke xannıń tapsırması menen qazaq, qaraqalpaq xalıqlarına teńdey ortaq «Jeti jarǵını» jaratıwǵa tóbe biy sıpatında basshılıq etiwi hám xalqımızdıń bay sheshenlik ónerin jetilistiriwdegi xızmetleri ilimpaz tárepinen ayrıqsha izertlendi.

Ilimpazdıń akademik J.Bazarbaev penen birgelikte jaratqan «Maverannahr xalıqları pedagogikası» (Ózbek xalqınıń pedagogikası tariyxı) baǵdarlama-koncepciyası Ǵárezsiz Mámleketlerdiń Doslıq Awqamı kólemindegi pedagog-ilimpazlar arasında 1992-jıl Moskvadaǵı Mádeniyat hám xalıq qádiriyatları Akademiyası jáne Ózbekstan Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen ótkerilgen konkursta birinshi orındı jeńip alıp, oqıwlıq sıpatında pútkil Ózbekstandaǵı pedagogikalıq joqarı oqıw orınlarında úyreniw ushın engizildi. Sonday-aq, ilimpaz Qaraqalpaqstannıń jańa tarıyxın jaratıwǵa da belsendi qatnasıp, qaraqalpaq shayırlarınıń ádebiy miyrasları negizinde «XIX ásir aqırı XX ásir basındaǵı Qaraqalpaqstandaǵı jámiyetlik oy-pikirler» bólimin jazdı.

Professor Ó.Álewovtıń ilim salasındaǵı, kadr tayarlaw isindegi xızmetleri ushın eki márte Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Prezidiumınıń (1977-jıl, 1994-jıl) Húrmet jarlıǵı, Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen ilim ǵayratkeri (2001-jıl), «Fidokorona xizmatlari uchun» (2018-jıl) ordeni menen sıylıqlandı. Ó.Álewovqa pedagogika hám ádebiyat tarıyxın izertlewdegi qosqan úleslerin esapqa alıp, «XXI ásirdiń belgili alımı» ataǵınıń beriliwi (London, 2001-jıl) hám «XXI ásirdiń belgili adamları» atamasındaǵı úlken enciklopediyaǵa ómirbayanı menen ilimiy dóretiwshiligindegi jetiskenlikler tuwralı maǵlıwmatlardıń engiziliwi, onıń ásirimizdegi kórnekli pedagog-ádebiyatshı alımlardıń biri bolǵanlıǵınan ayqın gúwalıq beredi.

Ó.Álewov shayır sıpatında da keń jámáátshilikke tanıldı. Onıń qosıq penen jazılǵan «Ernazar Alakóz» romanı, «Mazlumxansulıw» poeması, «Pikir dúnyam», «Sezimlerim», «Dúnya seni bile almadım», sonday-aq, «Há adamzat, sen kimseń?…» atamalarındaǵı qosıqlar toplamları baspadan shıqtı.

Professor Óserbay Álewovtıń biymezgiz dúnyadan ótiwi Qaraqalpaqstan, Ózbekstan hám pútkil Oraylıq Aziya ilim-páni, tálim-tárbiya tarawı ushın úlken joǵaltıw boldı. Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı jámááti marhumnıń shańaraq aǵzaları, tuwǵan-tuwısqanları, barlıq jaqınları hám shákirtlerine tereń qayǵırıw menen kewil aytadı.

Óserbay Álewovtıń jarqın esteligi júreklerimizde máńgi saqlanıp qaladı!

Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı rektoratı hám barlıq miynet jámááti