ÁJINIYAZ ATÍNDAǴÍ NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALÍQ INSTITUTÍ

Tyutorlıq – hár tárepleme jetik jaslardı tárbiyalawda jańasha hám nátiyjeli mexanizm

Dúnyada júz berip atırǵan globallasıw procesleri tuwrıdan-tuwrı tálim-tárbiya tarawı, ásirese, jaslar menen islesiw sistemasına úlken talaplar hám juwapkershilik júklemekte.

Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.Mirziyoyev dúnya tez pát penen ózgerip, turaqlılıq hám xalıqlardıń bekkem rawajlanıwına iritki salatuǵın túrli jańa qáwipler payda bolıp atırǵan búgingi kúnde ruwxıylıq hám aǵartıwshılıqqa, intizamiy tárbiya, jaslardıń bilim alıwı, ósip rawajlınıwına itibar qaratıw hár qashanǵıdan da áhmiyetli ekenligin atap ótti. Demek, joqarı bilimlendiriw sistemasında studentlerdi hár tárepleme jetik etip tárbiyalaw, olar menen islesiwdiń zamanagóy usılların jaratıw hám globallasıw talaplarına juwap beretuǵın nátiyjeli mexanizmlerdi ámeliyatqa engiziwdi talap etip atır.

Hár bir joqarı oqıw ornınıń studenti onıń perzentindey bolıp esaplanadı. Ata-ana óz balaları ushın bárqulla qayǵırıp júrgenindey búgin bilimlendiriw mákemeleri de studentleriniń ilim alıwı, keleshektegi is-rejelerin durıs belgilewine juwapkershilikti sezinedi.

Studentke tálim beriw menen birge, sabaqtan bos waqtında neler menen bánt ekenligi, qanday ortalıqta jasawı, onıń pánlerden tısqarı qızıǵıwshılqları – hámmesi joqarı oqıw ornı ushın júdá áhmiyetli bolıp esaplanadı.

Bizge belgili, jaqın jıllarǵa shekem JOOlarda jaslar menen islesiw kuratorlıq sistemasında jumıs alıp barılatuǵın edi. Bunda kuratorlıq sisteması professor-oqıtıwshılar qálesin-qálemesin májbúriy júkleme sıpatında akademiyalıq toparlarǵa biriktirilgen. Bul májbúrlew júklemesinen tısqarı, oqıtıwshı sıpatında óziniń úlken juwapkershiligi de turadı. Oqıtıwshı bir kúnde úsh para sabaǵı bolsa, biriktirilgen toparlarǵa tek ǵana tánepis waqtında esikten qarap yamasa topar sárdarınan  “kim bar, kim joq”lıǵın biliw, “ne mashqala bar” dep sorawdan arjaǵına óte almaǵan.

Búgin barlıq joqarı oqıw orınlarında studentlerdiń erkin bilim alıwı hám rawajlanıwına kómeklesiwshi kuratorlar jumıs alıp barmaqta. Biraq, endigi jaǵında olar topar kuratorı emes, tyutorlar atamasında. Demek, olardıń wazıypaları da aldınǵılarınan parıqlanadı.

Respublikalıq joqarı oqıw orınlarında tyutorlıq sisteması engizilgenine kóp waqıt bolmadı. Prezidentimizdiń 2019-jıl 8-oktyabrdegi “Ózbekstan Respublikası Joqarı bilimlendiriw sistemasın 2030-jılǵa shekem rawajlandırıw koncepciyasın tastıyıqlaw haqqında”ǵı Pármanı hám usı tiykarda qabıl etilgen Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw ministrliginiń 2021-jıl 30-sentyabrdegi buyrıǵı jáne Ustavı jańasha sistemaǵa tiykar bolǵan edi. Búgin bir qansha JOOlar qatarı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutında da tyutorlıq sisteması jolǵa qoyıldı hám óz jumısın baslap jiberdi. Házirgi kúnde olardıń sanı 62 ge jetti.

 

Tyutor – studentlerdiń rawajlanıwına tiykar jaratıwshı pedagog

Házirgi globallasıw sharayatında barlıq tarawlardıń tayanıshı, fundamenti – bilimlendiriwge barıp taqaladı. Sebebi, áyne usı oqıw orınlarınan jámiyet ushın kerekli hám onı basqaratuǵın jetik qánigeler jetilisip shıqpaqta. Usı tárepten zaman talaplarına juwap beretuǵın, bilimli, hár tárepleme keń pikirley alatuǵın, aldına qoyǵan maqsetleri jaratıwshı ideyalarına qaratılǵan jas kadrlardı tárbiyalaw búgingi kún bilimlendiriw mákemeleri aldında turǵan áhmiyetli wazıypalardan esaplanadı. 

Tyutorlıq  sisteması da áyne usı maqsetlerge baǵdarlanǵan hám studentlerdiń jeke rawajlanıwına, oqıw orınları, respublikalıq hám xalıkaralıq dárejedegi tańlaw hám olimpiadalarda múnásip qatnasıwına, sonday-aq, olardıń bos waqıtların mazmunlı ótkeriwge kómeklesiwshi pedagog bolıp, ol jaslardı kásipke baǵdarlaw, Watanǵa muhabbat ruwxında tárbiyalaw, túrli ilimiy dógereklerge tartıw jáne mashqala hám kemshiliklerin úyrenip, olarǵa hár tárepleme sheshim tabıw menen shuǵıllanadı.

Ayrıqsha atap ótiw kerek, tyutorlar isiniń tiykarǵı forması student penen individual hám jámáátte islew yamasa oǵan tálim-tárbiya másláhátshisi bolıw kerekligi menen birge, tyutordıń ózinde jetekshilik, shólkemlestiriwshilik, talapshańlıq, umtılıwshılıq, oratorlıq qábileti, kirisimli, zamanagóy xabar texnologiyaları hám innavaciyalıq-pedagogikalıq metodlar menen islesiw boyınsha tájiriybege iye bolıw, tálim-tárbiya procesine tiyisli normativ-huqıqıy hújjetlerdi biliw sıyaqlı bir qatar ulıwma talaplar qoyıladı.

 

Tyutor – studentke eń jaqın kómekshi

Joqarı oqıw orınlarında studentlerdiń qızıǵatuǵın nárselerin óz waqtında anıqlap hám inabatqa alǵan halda olardı durıs baǵdarlaw úlken áhmiyetke iye. Búgingi kúnde institutımız tyutorlar sisteması studenttiń bos waqtın maqsetli shólkemlestiriwde waqıt kesiminde emes, bálkim saat, minut kesiminde mexanizmin qollaǵan halda jańasha ruwxtaǵı, motivaciyalıq, nátiyjeli ámeliy islerdi atqarıp kelmekte. Bizge belgili, mámleketimiz joqarı oqıw orınları tárepinen ataqlı stipendiyalar, grantlar engizilip kelmekte. Sonday-aq, xalıqaralıq yamasa respublikalıq kólemdegi grantlar, joybarlarda qatnasıp, jeńimpaz bolıw imkaniyatı da joqarı dárejede. Bunıń ushın studentti durıs baǵdarlap, olar menen sistemalı islew kerek. Bul wazıypalardı tolıq túrde ámelge asırıw hám tyutordıń bilim dárejesi hám olardıń pidayılıǵına baylanıslı.

Joqarı bilimlendiriw sistemasında student hám pán oqıtıwshısı ortasında bolatuǵın jaǵdaylarda da múnásibetlerdi muwapıqlastırıwda tyutorlardan aktivlik, yaǵnıy student hám oqıtıwshı menen individual sáwbetlesiw, hár qanday jaǵdayǵa anıqlıq kirgiziw, nátiyjeli sheshim tabıw talap etiledi.

Bul bir tárepten, mashqala úlkeyip ketiwiniń aldı alınsa, basqa tárepten, joqarı oqıw orınlarında túrli illetler – turpayı mámile, dámegóyshilik, birewdiń kewline tiyiw, májbúrlew, qorqıtıw, ishki tártip hám ádep-ikramlılıq qaǵıydalarına boysınbaw sıyaqlı jaǵdaylar júzege keliwine tosıq boladı. Óz náwbetinde, bul proceslerde usı sistema xızmetkerleri mámleketimizde alıp barılıp atırǵan “Korrupciyasız taraw” tártibinde hám joqarı oqıw orınlarında salamat ruwxıy ortalıqtı támiynlewdey ústinlik berilgen wazıypalardı ámelge asırıwǵa óz úlesin qosıwı anıq.

Ótken jıldıń 17-noyabrinen 15-dekabrine shekem bir qatar aymaqlarda respublikadaǵı joqarı oqıw orınları tyutorları hám dekan orınbasarları ushın shólkemlestirilgen oqıw-seminarı hám seminar-treninglerde trenerler qatarında men de qatnastım. Processler júdá qızǵın hám nátiyjeli ótti. Jańa shólkemlestirilgen sistemada jumıs baslaǵan tyutorlar óz wazıypaların atqarıwda dáslep tez-tez ushırap turatuǵın máseleler hám olardıń sheshimleri, dekan orınbasarlarınıń tyutorlar menen birgelikte jumıslardı qanday shólkemlestiriw haqqındaǵı ámeliy mexanizmleri zamanagóy metodlar arqalı keńnen talıqlandı, úyrenildi.

Búgingi kúnde ózim jumıs alıp barıp atırǵan Tariyx fakultetinde jámi 736 student oqıp bilim alıp atırǵan bolsa, olarǵa 73 professor-oqıtıwshılar tálim-tárbiya berip kelmekte. Olarǵa 6 ilim doktorı, 18 ilim kandidatı, 19 úlken oqıtıwshı hám 39 assistent-oqıtıwshıdan ibarat tájiriybeli professor-oqıtıwshılar óz baǵdarları boyınsha bilim berip kelmekte.

Fakultette ziyrek studentlerden dúzilgen «Jas huqıqtanıwshı», «Jas mánawiyatshı», «Jas geograf», «Jas tariyxshı», «Jas filosof» sıyaqlı birneshe dógerekler jumıs alıp barmaqta.

Ilimiy-pedagogikalıq jumıslarǵa student-jaslardı qamtıp alıw jumıslarınıń jaqsı jolǵa qoyılǵanlıǵı sebepli sońǵı jıllarda fakultet studentleri arasınan Ájiniyaz Qosıbay ulı atındaǵı 2, Nawayı atındaǵı 3 hám Islam Kárimov atındaǵı 2 stipendiat jetisip shıqtı.

Fakultet studentleri Ózbekstan Respublikası kóleminde JOO arasında ótkerilgen  «Tafakkur sinovlari» (2020-j) tańlawında 1-orındı qolǵa kirgizgen bolsa, «Zakovat» intellektual oyınlarında da belsene qatnasıp kelmekte. Al institut kóleminde ótkerilip kiyatırǵan tańlawlarda da belsene qatnasıp, sıylı orınlardı alıp kelmekte.

Studentler sporttıń bir neshshe túrleri boyınsha xalıqaralıq kólemde jeńimpaz bolıp kiyatır. Atap aytqanda, Tariyx qánigeligi 3-kurs studenti Sabırbaev Alpamıs sporttıń «Kombat sistems» túri boyınsha 2022-jılı 22-25-sentyabrde Tashkent qalasında ótkerilgen Aziya chempionatında 1-orındı alıp, chempionlıqtı qolǵa kirgizdi.

2022-jıl 16-may kúni Belarus Respublikası Belarussiya mámleketlik pedagogikalıq universitetinde onlayn tárizde ótkerilgen Xalıqaralıq intellektual-tariyx tańlawında Tariyx fakulteti studentleri belsene qatnasıp, tańlawǵa qatnasqan dúnyanıń 151 joqarı oqıw orınları arasında sıylı 3-orındı iyeledi.

Fakultettiń 1-, 2-, 3-kursta oqıytuǵın talabalarına 5 tyutor basshılıq etedi. 4-kurs talabaları  bolsa “Ustaz-shákirt” baǵdarlaması tiykarında qánigeligine tiyisli tájriybeli professor-oqıtıwshılarǵa biriktirilgen. Tyutorlar jumıs barısında studentler menen tıǵız baylanıs ornatıp, olardıń eń jaqın járdemshi keńesgóyi, ustazı bolıp úlgere aldı. Studentlerdiń óz qızıǵıwshılıǵınan kelip shıǵıp, olardı hár qıylı pán dógereklerine tartıw, til úyreniw kurslarınıń shólkemlestiriliwi olarǵa úlken qolaylılıqlar jaratpaqta. Tyutorlarǵa biriktirilgen studentlerden 334 i Nókis qalasında jaylasqan ijara úylerinde jasaydı. Ijaradaǵı studentlerdiń halınan tez-tezden xabar alınıp, ol jerdegi qolaylılıqlar menen tanısıp, kemshiliklerdiń sheshimin tabıwǵa úlken járdemin tiygizip kiyatır. Ásirese, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2021-jıl 20-aprel kúngi “Jaslar isbilermenligin qollap-quwatlaw hám bántligine kómeklesiw, olardı sociallıq jaqtan qorǵaw hám bos waqıtların mazmunlı ótkeriwge kómeklesiw ilajları haqqındaǵı” PP-6208-sanlı Pármanınıń 3-bántine tiykarlanıp ijara shártnamasın dúzgen studentlerge ijara pullarınıń 50% i qaplap beriw xaqqında buyrıǵı menen fakultetimizden 181 studentke ijara pullarınıń 50 procenti qaplap berildi. Usıǵan uqsas Prezident pármanlarınıń mánis-mazmunı, áhmiyeti haqqında jaslarǵa keńnen túsindiriw jumısları tyutorlar tárepinen ózlerine biriktirilgen toparlarda málimleme saatlarında ayrıqsha atap ótilmekte. Bunnan basqa da, elimizde hám dúnya jámiyetshiliginde júz berip atırǵan waqıyalarǵa óz múnásebetlerin bildiriw, óz tuwılǵan jerine súyispenshiligin arttırıw, Watanımızdıń gúllep rawajlanıwı ushın óz úleslerin qosıwǵa baǵdarlawshı túsinikler de usı málimleme saatlarında berip barıladı.

Jaslar arasında jınayatshılıqtıń, náshebentliktiń, jat illetlerdiń aldın alıw boyınsha fakultetimizde kóplegen ilajlar ámelge asırılıp atır, tiyisli qánigelerdiń qatnasıwında túsindiriw jumısları jolǵa qoyılǵan.

Joqarıda sóz etilgen pikirlerden kelip shıǵıp, tyutorlar aldında turǵan áhmiyetli wazıypalar hám olardıń iskerligin jáne de arttırıwǵa qaratılǵan tómendegi usınıslarımızdı keltirip ótiwdi maqul dep taptıq:

1. Búgingi globallasıw procesinde mámleketimizde jaslar menen islesiw baǵdarındaǵı tyutorlar aldına qoyǵan máseleler mánisin tereń ańlaǵan halda wazıypalarǵa juwapkershilik hám pidayılıq penen qatnas jasaw;

2. Studentler menen jáne de jaqınnan islesiw, olardıń bos waqıtların mazmunlı ótkeriwdi támiynlew, olarda Watan súyiwshilik, milletler aralıq doslıq, miynetsúyiushilik, milliy qádiriyatlarımızǵa mehir, Ana jurtımız tınıshlıǵın saqlaw sıyaqlı dóretiwshi ideyalarǵa tiykarlanǵan innovaciyalıq, jaslarımızǵa tásir etiwshi ilajlardı sistemalı shólkemlestiriw;

3. Tyutorlar iskerliginiń nátiyjeliligin bárqulla arttırıp barıw maqsetinde aymaqlıq baylanıs maydanshası hám tájiriybe almasıw mexanizimin jaratıw;

4. Xalıqaralıq KPI sisteması tiykarında tyutorlar iskerligin bárqulla bahalap barıw hám olardıń nátiyjeleri tiykarında olardı materiallıq-ruwxıy jaqtan xoshametlew sistemasın jolǵa qoyıw;

5. «Jıl tyutorı», «Eń aktiv tyutor», «Eń úlgili tyutor» sıyaqlı nominaciyalardan ibarat aymaqlıq, respublikalıq basqıshlarda ótkeriletuǵın tańlawlardı jolǵa qoyıw.

Juwmaq ornında sonı atap ótiwimiz kerek, búgingi tez pát penen awajlanıp atırǵan dáwirdiń ózi jaslar tárbiyası máselesinde aldın bolmaǵan jańa wazıypalardı ámelge asırıwdı talap etpekte. Áyne usı baǵdarda jaslar menen tuwrıdan-tuwrı jaqınnan islesetuǵın tyutorlar, Ata-analar keńesi, Ustaz-shákirt sisteması hám Jaslar awqamı shólkeminiń ornı hám juwapkershiligin arttırıw hár qashanǵıdan da áhmiyetli.

Sonıń menen birge, búgin mámleketimiz jaqsı niyetler menen Jańa Ózbekstandı, Jańa Qaraqalpaqstandı qurıwday jańa maqsetler menen rawajlanıwdıń jańa dáwirine qádem qoymaqta. Solay eken, búgingi kún jasların Úshinshi Renessans ideyası tiykarında Watanǵa sadıqlıq ruwxında tárbiyalaw, olardı ǵárezsiz kásiplik ruwxıy turmısqa tayarlaw – tálim-tárbiya mákemeleriniń barlıq buwınlarında jumıs alıp barıp atırǵan oqıtıwshı, ustazlar hám tyutorlardıń iskerligine baylanıslı.

Gúlzar Eshimbetova,

NMPI Tariyx fakulteti tyutorı.