Ilim, bilimlendiriw, ádebiyat hám tálim-tárbiya tarawında awır joǵaltıw
2023-jılı 23-mart kúni rehimsiz sum ájel aramızdan belgili ilimpaz hám jazıwshı, filologiya ilimleriniń doktorı, professor, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan jazıwshılar awqamı aǵzası, Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı, Ózbekstan xalıq bilimlendiriw aǵlası, Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatı, mehriban insan, pidayı ustaz Keńesbay Allambergenovtı alıp ketti.
Keńesbay Allambergenov 1954-jılı Qaraózek rayonında tuwılǵan. 1972-1976-jılları Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutınıń studenti, 1976-2012-jıllar aralıǵında «Jetkinshek» gazetasında ádebiy xızmetker, kásip-óner bilim jurtında qaraqalpaq tili hám ádebiyatı páni muǵallimi, «Ámiwdárya» jurnalınıń bas redaktorı, Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti menen Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutında oqıtıwshı, oqıw isleri boyınsha dekan orınbasarı, qaraqalpaq ádebiyatı kafedrası baslıǵı, fakultet dekanı, oqıw isleri boyınsha prorektorı lawazımlarında islegen. 2013-jıldan Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı qaraqalpaq ádebiyatı kafedrası baslıǵı hám usı institutta shıǵarılǵan «Qaraqalpaqstan múǵallimi», sońınan «Ilim hám jámiyet» jurnallarınıń bas redaktorı lawazımında islep, onı joqarı attestaciya komissiyasınan dizimnen ótkerdi. Ol úlken alım, ustaz sıpatında 2 ilim doktorı hám 10 filologiya ilimleri boyınsha filosofiya doktorların tayarladı.
K.Allambergenov ótken ásirdiń 80-jıllarınan baslap ádebiyattanıw ilimi tarawlarında da tabıslı dóretiwshilik miynet etip kelmekte. Ol «Qaraqalpaq ádebiyatında aytıs», «Qaraqalpaq xalıq dástanı «Edige», «Milliy mafkura hám qaraqalpaq folklorı», «Házirgi ádebiy jónelis», «Qaraqalpaq ádebiyatı», «XX ásir qaraqalpaq ádebiyatı», «Ǵárezsizlik dáwiri qaraqalpaq ádebiyatı», «Keń dúnyaǵa qushaq ashqan jazıwshı», «Máńgi bulaq», «Búlbilziban ullı shayır», «Bozataw» hám tariyxıy shınlıq» usaǵan bir neshshe monografiya, sabaqlıq, oqıw qollanbaları menen bir qatarda 300 den aslam ilimiy maqalalardıń avtorı.
K.Allambergenov bul tarawda, ásirese, Edigetanıwshı tyurkolog alım sıpatında jáhán ilimiy jámiyetshiligine keńnen málim. Ol bul mashqalaǵa Edige hám «Edige» dástanın úyreniwge tıyım salınǵan siyasattıń eń biyik shoqqılarına jetip turǵan XX ásirdiń 80-jıllarınıń ortalarında batıl túrde aralasıp, ǵárezsizlik dáwiri baslanıwdan-aq qaraqalpaq «Edige»sin pútkil dúnyaǵa tanıstırıwǵa salmaqlı úles qosqan birden-bir alım dárejesine eristi. «Edige» dástanın úyreniw boyınsha Túrkstan, Astana, Aqtóbe qalalarında ótkerilgen xalıqaralıq konferenciyalardıń jankúyerleriniń biri bolıp, onıń áhmiyetli mashqalaları haqqında bir qatar bayanatlar islep, uzaq hám jaqın sırt ellerdiń ilimiy jurnallarında bir neshshe tezis hám maqalalar járiyaladı, dástannıń ayırım variantların videotaspalarǵa túsirip, respublikalıq jurnallarda bastırıp shıǵardı, dástan qaharmanı Edige haqqında qısqa metrajlı tariyxıy hújjetli filmler jaratıwǵa qatnasıp, ilimiy másláhátshilik etti.
Eń baslısı – dástannıń genezisi, janrlıq ózgesheligi, milliy versiyalar tipologiyası hám poetikası máseleleri boyınsha 40 (qırıq)qa jaqın ilimiy jurnal maqalaları menen «Qaraqalpaq xalıq dástanı «Edige» («Bilim», 1995) atamasında 14 b.t. kólemli monografiya járiyalap, pútkil dúnya tyurkolog alımları arasında birinshi bolıp (Tashkent, 1997) doktorlıq dissertaciya jaqlap, ilim doktorı, professor ilimiy dárejesi hám ataqların alıwǵa eristi.
Keńesbay Allambergenov respublikamız jámiyetshiligine birinshi gezekte jazıwshı sıpatında da keńnen belgili. Ol ózi ádebiyatqa kirip kelgen XX ásirdiń 70-jıllarınan tartıp búgingi kúnge shekem «Qıyın ótkel» (1983), «Quslar qaytqan kún» (1995) povestler hám gúrrińler toplamları menen «Dárbent» (1985), «Ómir máwritleri» (1987), «Dárya tartılǵan jıllar» (1992) romanların baspadan shıǵardı. Onıń bir qatar povest, gúrrińleri ózbek, túrk, qazaq, noǵay, rus tillerinde jarıq kórdi. Al, Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqqa miyasar bolǵan «Dárya tartılǵan jıllar» romanı 2003-jılı «Qaraqalpaq ádebiyatı» xrestomatiyasına engizilip, Ankarada túrk tilinde basılıp shıqtı. Sońǵı jıllarda onıń avtorlıǵındaǵı qaraqalpaq xalıq dástanı tiykarındaǵı «Ámir Temur hám Er Edige», «Qırıq qız» dramaları Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik muzıkalı akademiyalıq teatrında saxnalastırıldı.
Órnekli shańaraq basshısı, mehriban ata, perzentlerin, shákirtlerin watanǵa sadıq insanlar etip tárbiyalaǵan ádiwli ustaz, pedagog alım Keńesbay Allambergenovtıń jarqın esteligi mudamı biziń yadımızda qaladı.
Onıń shańaraq aǵzalarına, jaqınlarına, barlıq shákirtlerine tereń qayǵırıw menen kewil aytamız.
Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı rektoratı hám jámáátlik shólkemleri.