Húrmetli baslıq mırza!

Húrmetli Bas xatker mırza, delegaciyalardıń basshıları, xanımlar hám mırzalar!

Birlesken Milletler Shólkemi Bas Assambleyasınıń búgingi sessiyası xalıqaralıq qatnasıqlar sistemasında fundamentallıq ózgerisler júz berip atırǵan sharayatta bolıp ótpekte.

Dúnya júzi kóleminde isenim krizisi baqlanbaqta. Globallıq qáwipsizlik institutları jumısındaǵı mashqalalar hám xalıqaralıq huqıq normalarınan sheginiw kúsheymekte. Jáne bulardıń hámmesi keń kólemdegi keskinliktiń artıwına sebep bolmaqta.

Geosiyasiy qarama-qarsılıqlar sebepli sawda, investiciya hám innovaciya tarawlarında erkin almasıw jolında jańa tosqınlıqlar payda bolmaqta. Hátteki klimat ózgerisleri, ashıq-aydınlıq hám teńsizlikke qarsı gúresiw sıyaqlı pútkil adamzattıń táǵdirine baylanıslı bolǵan máselelerde de óz-ara sóylesiw izden shıqqanı sezilmekte.

Bunday qıyın sharayatta ámeliy awızbirshilik hám birge islesiw ruwxın saqlaw, ulıwma máplerdi qarama-qarsılıqlardan joqarı qoyǵan halda, mámleketlerdi birlestiriw ideyası hár qashanǵıdan da áhmiyetli bolıp barmaqta.

Biz ótken jılı ulıwma qáwipsizlik hám rawajlanıwǵa qaratılǵan «Samarqand tilekleslik baslaması»n alǵa qoydıq. Tiykarǵı maqsetimiz mámleketlerimiz hám xalıqlarımızdıń búgingi kúni hám keleshegi ushın juwapkershilikti hár tárepleme tereń ańlaw, ashıq hám konstruktivlik birge islesiwge tayar barlıq táreplerdi globallıq sóylesiwge tartıwdan ibarat.

Birlesken Milletler Shólkemi Bas xatkeriniń baslaması menen kelesi jılı Keleshek sammitiniń ótkeriliwi xalıqaralıq hám regionallıq rawajlanıwdıń áhmiyetli mashqalaların sheshiwge, Shólkemniń tásiri hám nátiyjeliligin bunnan bılay da arttırıwǵa xızmet etedi, dep isenemen.

Húrmetli konferenciya qatnasıwshıları!

Biz huqıqıy, dúnyalıq, demokratiyalıq hám sociallıq mámleket bolǵan Jańa Ózbekstandı qurıw siyasatın isenimli dawam ettirmektemiz. Mámleketimiz «Insan qádiri hám mápleri ushın» degen iygilikli ideya tiykarında demokratiya hám ádillik principlerin bekkemlewge qaratılǵan túpkilikli reformalar jolınan anıq alǵa barmaqta.

Usı jılı aprel ayında milliy rawajlanıwdıń tiykarǵa baǵdarların belgilep beretuǵın jańalanǵan Konstituciya boyınsha Ózbekstan tariyxında birinshi ret ulıwmaxalıqlıq referendum bolıp ótti. Referendumda dawıs bergenlerdiń 90 procentinen aslamı bul haqıyqıy xalıq Konstituciyasın qollap-quwatladı. Usı tárizde reformalarımızdıń artqa qaytpaytuǵın túrge eniwi támiyinlendi.

Biz Baslı nızamımızda milleti, tili hám dinine qaramastan, barlıq puqaralardıń teńligi, insan huqıqları, sóz hám hújdan erkinligi principlerine sadıqlıǵımızdı jáne bir márte tastıyıqladıq.

Mine, usınday huqıqıy tiykarda «Ózbekstan – 2030» rawajlanıw strategiyasın qabıl ettik. Bul strategiya Birlesken Milletler Shólkeminiń «Turaqlı rawajlanıw maqsetleri»ne únles bolıp, biz óz juwapkershiligimizge alǵan barlıq minnetlemelerdi tolıq hám qatań orınlamaqtamız.

Húrmetli xanımlar hám mırzalar!

Izbe-iz dawam etip atırǵan reformalar nátiyjesinde Ózbekstan ekonomikası, globallıq qáwip-qáterlerge qaramastan, turaqlı ósiw pátlerin kórsetpekte. Keyingi altı jılda jalpı ishki ónimniń kólemi bir yarım márteden artıq kóbeydi. Biziń baslı maqsetimiz – 2030-jılǵa shekem bul kórsetkishti jáne 2 esege arttırıw bolıp esaplanadı.

Ekonomikamızdı liberallastırıw jolındaǵı jáne bir tiykarǵı wazıypamız – jaqın arada Jáhán sawda shólkemine tolıq túrde aǵza bolıw esaplanadı.

Xalqımızdıń turmıs dárejesin arttırıwǵa qaratılǵan siyasat sebepli mámleketimizde 2017-jıldan berli kámbaǵallıq eki esege azaydı. Biz 2030-jılǵa shekem onı 7 procentke túsiriwdi reje etkenbiz. Xalıqtı ishimlik suwı, densawlıqtı saqlaw, bilimlendiriw hám basqa da sociallıq xızmetler menen támiyinlew kólemin bir neshe ret arttırıwdı belgilegenbiz.

Biz Birlesken Milletler Shólkeminiń Bas xatkeri tárepinen alǵa qoyılǵan «Jumıs orınların jaratıw hám sociallıq qorǵaw globallıq antiterror» baǵdarındaǵı baslamanı qollap-quwatlaymız. Bul baslama sheńberinde tájiriybe almasıw ushın 2024-jılı Birlesken Milletler Shólkeminiń qáwenderliginde «Sociallıq qorǵaw: turaqlı rawajlanıwǵa qaray jol» pútkil dúnya júzilik konferenciyasın elimizde ótkeriwdi usınıs etemen.

Húrmetli sammit qatnasıwshıları!

Keyingi jıllarda Ózbekstanda insan huqıqların qorǵaw boyınsha itibarǵa ılayıq nátiyjelerge eristik. Mámleketimizde májbúriy hám balalar miyneti tolıq saplastırıldı.

Bir ásir dawamında Ózbekstanda millionlaǵan insanlar paxta terimine májbúriy túrde tartıp kelindi. Hár jılı sentyabr ayınan dekabrge shekem xalıqtıń tiykarǵı bólegi – muǵallim hám shıpakerler, isbilermenler, jumısshı hám xızmetkerler, eń ashınarlısı, mektep oqıwshıları hám studentler paxta terimine mobilizaciyalanatuǵın edi. Bunıń nátiyjesinde ózbek paxtasına boykotlar járiyalanǵan, mámleket bolsa jıllar dawamında «qara dizim»lerge kirgizilgen edi.

Isenimli erk-ıqrarımız sebepli endi bulardıń hámmesi ótmishke aylandı. Xalqımız paxta qullıǵınan pútkilley azat boldı.

Jańa Konstituciyamızda májbúriy miynettiń qadaǵalanıwı kepillep qoyıldı hám bunıń ushın jınayıy juwapkershilik belgilendi. Májbúriy hám balalar miynetine qarsı gúresiwdi pútkil dúnya júzi kóleminde kúsheytiw zárúr, dep esaplayman. Biziń tájiriybemiz sonı kórsetpekte, oǵan shek qoyıw imkaniyatı bar.

Xanımlar hám mırzalar!

Insan kapitalın rawajlandırıw hám kreativ jas áwladtı tárbiyalaw – Ózbekstan óz aldına qoyǵan strategiyalıq wazıypalardan biri bolıp esaplanadı.

Biz hámme ushın ashıq hám sapalı bilimlendiriwdi kámbaǵallıqtı saplastırıw, xalıqtıń abadanlıǵın arttırıw hám turaqlı ekonomikalıq ósiwge erisiwdiń eń nátiyjeli faktorı, dep bilemiz.

Mámleketimiz keyingi jıllarda bul baǵdarda úlken tájiriybe topladı – bilimlendiriw sisteması túp-tiykarınan ózgermekte. Ótken altı jılda mektepke shekemgi bilimlendiriwdegi qamtıp alıw 21 procentten 70 procentke, joqarı bilimlendiriwde bolsa 9 procentten 38 procentke jetti. 2030-jılǵa shekem hár bir balanıń baqshaǵa qatnawı, mektepti pitkerip atırǵan hár eki oqıwshınıń birewi bolsa joqarı oqıw ornında oqıwı ushın imkaniyat jaratıladı.

Húrmetli delegaciyalardıń basshıları!

Keyingi jıllarda Oraylıq Aziya jaqsı qońsıshılıq, turaqlılıq, óz-ara birge islesiw hám rawajlanıw jolınan barmaqta.

Birgeliktegi háreketlerimiz sebepli Ózbekstan barlıq qońsıları menen mámleket shegaraları, transport koridorları hám suwdan paydalanıw boyınsha mashqalalardı saplastırıwǵa erispekte.

Region mámleketleri arasında óz-ara sawda eki yarım eseden zıyat, qospa kárxanalardıń sanı bolsa bes esege ósti. Regionımız ekonomikalıq rawajlanıw orayına, Shıǵıs hám Batıstı, Arqa hám Qublanı baylanıstıratuǵın transport-kommunikaciya kópirine aylanıp, oǵan qızıǵıwshılıq barǵan sayın artıp barmaqta.

Oraylıq Aziyanıń dúnyaǵa ashıqlıǵı – region qáwipsizligin hám turaqlı rawajlanıwdı támiyinleytuǵın eń áhmiyetli shártke aylanbaqta.

Isenim menen aytıw múmkin, biziń xalıqlarımızdı regionallıq ózine tánlikti ańlaw sezimi birlestirmekte hám bul sezim barǵan sayın kúsheyip barmaqta. Biziń tek ǵana tariyxımız emes, al keleshegimiz, turmıslıq áhmiyetli máplerimiz de ulıwma hám birdey bolıp esaplanadı. Regionallıq birge islesiwimizdi keńeytiwden basqa jolımız joq hám bolıwı da múmkin emes!

Xalıqaralıq jámiyetshiliktiń qollap-quwatlawı menen Oraylıq Aziya tilekleslik jolınan barıwda dawam etetuǵınına isenemen. Oraylıq Aziyanı tınısh hám gúllep-jaynap atırǵan aymaqqa aylandırıw Ózbekstannıń sırtqı siyasatında bunnan bılay da tiykarǵı maqset bolıp qaladı.

Húrmetli konferenciya qatnasıwshıları!

Xalqınıń derlik yarımı jas áwlad wákilleri bolǵan Oraylıq Aziya ushın jaslar hám olardıń potencialın júzege shıǵarıw máselesi oǵada ayrıqsha áhmiyetke iye. Bul tarawda birge islesiwdi kúsheytiw maqsetinde jaqında regionımız mámleketleri tárepinen Jaslar siyasatınıń ulıwma baǵdarları haqqındaǵı kelisimge qol qoyıldı.

Házirgi waqıtta biz Birlesken Milletler Shólkemi hám onıń qánigelesken strukturaları menen nátiyjeli birge islesiw ornatıw, basqa da regionlardıń aldınǵı tájiriybe hám jetiskenliklerin úyreniwden mápdarmız.

Usı múnásibet penen Birlesken Milletler Shólkemi janında Oraylıq Aziya jasların rawajlandırıwǵa járdemlesiw boyınsha jumısshı topar shólkemlestiriwdi usınıs etemen. Onıń sheńberinde «Oraylıq Aziya jaslarınıń kún tártibi – 2030» baǵdarlamasın islep shıǵıw maqsetke muwapıq bolıp esaplanadı.

Húrmetli delegaciyalardıń basshıları!

Hayal-qızlardıń jámiyetlik hám mámleketlik basqarıwdaǵı jedel qatnasıwı búgingi kúnniń áhmiyetli máselesi bolıp esaplanadı. Milliy siyasatımız orayında turatuǵın eń iygilikli maqset – shańaraqlardıń bekkemligin, hayal-qızlarımızdıń huqıqın qorǵaw hám paraxat turmısın támiyinlewden ibarat.

Gender teńlikke erisiw baǵdarında da sistemalı jumıslardı alıp barmaqtamız. Sonıń ishinde, ótken jılı joqarı oqıw orınlarına qabıl etilgen studentlerdiń 49 procentin hayal-qızlar quraydı. Hayal-qızlardıń mámleketlik basqarıwdaǵı úlesi bolsa birinshi ret 35 procentke jetti. Hayal-qızlar hám jas óspirimlerdi zorlıqtan qorǵaw maqsetinde ayrıqsha nızam qabıl etildi.

Biz «Birlesken Milletler Shólkemi – Hayal-qızlar» strukturası menen birge islesiwdi jáne de keńeytiwden mápdarmız. Birgeliktegi baslama sıpatında hayal-qızlardıń dóretiwshilik potencialın júzege shıǵarıw máselelerin dodalaw hám tájiriybe almasıw ushın kelesi jılı Ózbekstanda Aziya hayal-qızlar forumın ótkeriwdi usınıs etemiz.

Húrmetli xanımlar hám mırzalar!

Házirgi waqıtta dúnya júzinde keskin ekologiyalıq jaǵday baqlanbaqta. Planetamız kóleminde úsh krizis, yaǵnıy klimattıń ózgeriwi bio-kóptúrliliktiń joq bolıp ketiwi hám qorshaǵan ortalıqtıń pataslanıwı kúsheymekte.

Mine usınday qıyın sharayatta Aral teńizi apatshılıǵına qarsı gúresiwdi dawam ettirip atırǵan Oraylıq Aziya klimat ózgerisleri aldında eń ázzi regionlardan birine aylanbaqta.

Globallıq mashqala bolǵan Aral apatshılıǵı aqıbetlerin saplastırıw jolında Ózbekstan óz imkaniyatları dárejesinde háreket etpekte. Keyingi jıllarda Aral teńiziniń qurıǵan túbinde 1,7 million gektar maydanda qurǵaqshılıqqa shıdamlı ósimliklerden ibarat jasıl aymaqlar qurıldı. Bul háreketlerimizdi dawam ettiriw ushın xalıqaralıq jámiyetshiliktiń qollap-quwatlawı oǵada áhmiyetli.

Keyingi 30 jılda regionımızda hawa temperaturası bir yarım gradusqa kóterildi. Bul – dúnya júzindegi ortasha ısıwdan eki esege kóp bolıp esaplanadı. Nátiyjede muzlıqlar ulıwma maydanınıń derlik úshten bir bólegi joq bolıp ketti. Bul tendenciya saqlanıp qalsa, jaqın jigirma jılda regionımızdaǵı eki iri dárya – Ámiwdárya hám Sırdáryanıń aǵısı 15 procentke qısqarıwı múmkin. Xalıqtıń jan basına suw menen támiyinlew dárejesi 25 procentke, awıl xojalıǵı eginleriniń ónimdarlıǵı bolsa 40 procentke azayıwı baqlanbaqta.

Eger óz waqtında tásirsheń ilajlardı kórmesek, bul mashqalalardıń aqıbetleri regionımızdaǵı sociallıq-ekonomikalıq turaqlılıqqa qatań zıyan jetkeredi.

Usı jaǵdaydan kelip shıqqan halda, biz Birlesken Milletler Shólkemi Bas xatkeriniń Suw resursları boyınsha arnawlı wákili lawazımınıń engiziliwin qollap-quwatlaymız. Oraylıq Aziya suwdı únemleytuǵın texnologiyalar platformasın jaratıw procesinde «Birlesken Milletler Shólkemi – suw resursları» mexanizmin iske qosıp, eń aldınǵı texnologiyalardı tartıw hám engiziw tárepdarımız.

Biz regionımızda qabıl etilgen Jasıl rawajlanıw baǵdarlaması sheńberinde sistemalı birge islesiwdi jolǵa qoymaqtamız. Bunday sheriklik máplerimizge birdey sáykes bolıp, klimattıń ózgerislerine baylanıslı qáwip-qáterlerdiń aldın alıwǵa qaratılǵan. Bul baǵdarda «Oraylıq Aziya klimat pikirlesiwi»n engiziwdi maqsetke muwapıq dep esaplayman.

Biz Birlesken Milletler Shólkemi Bas Assambleyasınıń «Oraylıq Aziya globallıq klimat qáwip-qáterler aldında: ulıwma abadanlıq jolında awızbirshilik» rezolyuciyasın qabıl etiw baslamasın alǵa qoyamız. Onıń tiykarǵı mazmunın kelesi jılı Samarqandta bolıp ótetuǵın xalıqaralıq klimat forumında dodalawdı usınıs etemiz.

Usı jerde, Ózbekstan ekonomikasınıń tiykarǵı tarmaqların klimattıń ózgerislerine beyimlestiriw, uglerod neytrallıǵına erisiw hám «jasıl» energetikanıń úlesin keskin arttırıw biz ushın strategiyalıq wazıypa bolıp qalatuǵının atap ótiwdi qáler edim.

Húrmetli májilis qatnasıwshıları!

Biz ekstremizm bálesiniń tarqalıwına, jaslardıń radikallasıwına jol qoymaw ushın birgeliktegi háreketlerimizdi kúsheytiwimiz zárúr.

Ótken jılı mart ayında Tashkentte Birlesken Milletler Shólkeminiń terrorizmge qarsı gúresiw globallıq strategiyasın Oraylıq Aziyada ámelge asırıw boyınsha birgeliktegi háreketler rejesi qabıl etildi.

Ekstremizm hám terrorizmge qarsı gúresiw boyınsha Milliy strategiyamız sheńberinde bir máselege ayrıqsha itibar qaratpaqtamız. Ol da bolsa, burın ekstremizm ideyaları tásirinde bolǵan shaxslardı salamat turmısqa qaytarıw hám jámiyetke beyimlestiriw máselesi bolıp esaplanadı.

Biz bul baǵdarda ózine tán tájiriybe arttırdıq, bes ret «Mehr» insanıylıq missiyasın ótkerdik. Onıń sheńberinde 530 dan aslam puqaralar, bárinen burın, hayal-qızlar hám balalardı Jaqın Shıǵıs hám Awǵanstandaǵı qurallı kelispewshilikler aymaqlarınan elimizge qaytardıq. Olardıń bárshesine medicinalıq, psixologiyalıq, sociallıq hám basqa da járdemler kórsetildi.

Xalıqaralıq jámiyetshilik usı jıldıń iyun ayında mine usı jerde, Birlesken Milletler Shólkeminiń bas rezidenciyasında mámleketimizge alıp kelingen hám jańa turmıs baslaǵan shaxslardıń tariyxın olardıń ózlerinen esitti.

Biz bul baǵdardaǵı háreketlerdi dawam ettiriw hám turaqlı tájiriybe almasıwdı jolǵa qoyıw ushın Birlesken Milletler Shólkeminiń Terrorizmge qarsı gúresiw basqarması qáwenderliginde urıs aymaqlarınan qaytarılǵanlar menen sistemalı islesiw boyınsha Regionallıq ekspertler keńesin dúziwge qaratılǵan ámeliy qádemlerdi tasladıq.

Birlesken Milletler Shólkemine aǵza mámleketler xalıqaralıq terrorizm sıyaqlı ulıwma qáwip-qáterlerge qarsı gúresiwde jáne de birlesip, háreket etiwi kerek.

Jáne bir áhmiyetli pikirdi atap ótiwdi qáler edim. Keyingi jıllarda ayırım mámleketlerde kózge taslanıp atırǵan diniy biytaqatsızlıq, islomofobiya jaǵdaylarına pútkilley jol qoyıp bolmaydı, dep esaplaymız. Dúnya kóleminde dinleraralıq keńpeyillik hám awızbirshilik ideyaların keńnen úgit-násiyatlaw maqsetinde Ózbekstanda YuNESKO qáwenderliginde Dinleraralıq sóylesiw hám awızbirshilik xalıqaralıq orayın shólkemlestiriwdi usınıs etemiz.

Diyarımız dúnya iliminiń rawajlanıwına sheksiz úles qosqan, islamdı ilim-aǵartıwshılıq hám tınıshlıq dini sıpatında kórsetken Al-Xorezmiy, Beruniy, Ibn Sino, Imam Buxariy, Mırza Ulıǵbek, Áliysher Nawayı sıyaqlı ullı aǵartıwshı hám oyshıllar watanı ekeni menen haqılı túrde maqtana alamız. Usınday ullı oyshıllardıń bay miyrasın úyreniw, islamnıń haqıyqıy insanıylıq mazmunın tereń ashıp beriw maqsetinde 2024-jılı Ózbekstanda «Islam – tınıshlıq hám jaqsılıq dini» atamasında xalıqaralıq konferenciya ótkeriw baslamasın alǵa qoyamız.

Húrmetli sessiya qatnasıwshıları!

Xalıqaralıq qáwipsizlik Awǵanstandaǵı processler menen tikkeley baylanıslı bolıp esaplanadı. Bul mámlekette jańa jaǵday júzege kelgen bolıp, ol awǵan máselesin sheshiwde ózine tán kózqaraslardı talap etpekte.

Awǵanstandı óz mashqalaları menen jáne jalǵız qaldırıw – bul úlken qáte boladı. Biykarlaw, jekelep qoyıw hám sankciyalar qollanıw ápiwayı awǵan xalqınıń jaǵdayın jáne de qıyınlastırmaqta.

Awǵan xalqına gumanitarlıq járdem kórsetiwdi tómenletpew kerek, dep esaplaymız. Awǵanstannıń muzlatılǵan xalıqaralıq aktivlerin usı eldegi awır sociallıq mashqalalardı sheshiwge qaratıw ushın optimal mexanizmlerdi islep shıǵıwǵa shaqıramız. Bizge tınısh hám turaqlı, regionallıq birge islesiw processlerinde qatnasatuǵın, qońsıları hám basqa da mámleketler menen óz-ara paydalı sheriklik ushın ashıqtan-ashıq Awǵanstan kerek.

Men búgin usı abıraylı minberde turıp, dúnya jámiyetshiligin Awǵanstan mashqalasın sheshiw jolında birlesiwge shaqıraman. Bul baǵdarda Birlesken Milletler Shólkeminiń basshılıǵında Awǵanstan boyınsha birgelikte islep shıǵılǵan, jaǵdayǵa beyimlesetuǵın hám konstruktivlik poziciyanı belgilew principiallıq jaqtan áhmiyetli, dep esaplayman.

Húrmetli baslıq!

Húrmetli konferenciya qatnasıwshıları!

Biz bárshemiz házirgi tariyxıy túpkilikli burılıs dáwirinde kelesi áwladlarǵa planetamızdı qanday jaǵdayda qaldırıw haqqında oylawımız kerek.

Bekkem tınıshlıq hám abadanlıqqa tek ǵana ulıwma umtılıslar hám birgeliktegi háreketler menen erisiw múmkin. Bizge óz-ara isenim, tilekleslik hám birge islesiw ruwxı hár qashanǵıdan da kóbirek zárúr.

Sózimniń juwmaǵında Ózbekstan usı jolda Birlesken Milletler Shólkemi institutları hám barlıq mámleketler menen keń kólemli hám uzaq múddetli sheriklikti tereńlestiriwge tayar ekenin jáne bir márte atap ótpekshimen.

Dıqqatlarıńız ushın raxmet.