ÁJINIYAZ ATÍNDAǴÍ NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALÍQ INSTITUTÍ

Qazaq tili hám ádebiyatı

Qazaq tili hám ádebiyatı bólimi 1954-1955 oqıw jılında ashıldı. 1956-1957 oqıw jılında ekinshi pitkeriwshileri qabıllandı. 1957-1958 oqıw jılınan baslap qaraqalpaq tili hám ádebiyatı bólimine qazaq tili hám ádebiyatı qániygeligine studentler qabıllandı. Sebebi sol jılları qaysı bólimge qabıllansa da, tek ǵana bir gruppa  qabıllanatuǵın edi.

1960-1961 oqıw jılları tariyx-filologiya fakul’teti quramındaǵı qazaq bólimin eki gruppa pitkerip shıqtı. Olardıń arasınan Qaraqalpaqstanǵa belgili jámiyetlik ǵayratkerler, belsendi oqıtıwshılar, jazıwshılar, ilimiy-sınshı, tilshi ilimpazlar jetilisip shıqtı. Filologiya ilimleriniń doktorı, professor Oraqbay Dospanov, filologiya ilimleriniń kandidatı, professor Qarjaubay Jumajanov, filologiya ilimleriniń kandidatı, docent Bayqazaq Beketov, jazıwshı Tóleu Orashbaev, metodist oqıtıwshı Qaldıbay Arapov, shayır Tájiǵali Temirqulov, Qaharman Bekejanov, jurnalist Azat Dáuletmuratov, sınshı Turmaxan Tranov hám túrli basshı hızmetlerde islegen Sábit Raev atları belgili.

Tariyx-filologiya fakul’tetinde qazaq tili hám ádebiyatı, tariyx qániygeliginde oqıp atırǵan studentlerdi Qallı Ayımbetov, Srajaddin Axmetov, Kósherbay Berdimuratov, Aytjan Esemuratov, Nietulla Bazarbaev, Alǵazı Bekbasov, R.G.Timasheva, J.A.Orınbaev, akademik Gayıp Nepesov, Sultamurat Bekmuratov, Kamal Moldaxmetov, Balquyǵan Erjanova, Mariyam Alieva, Jumırbay Qayırbaevlar oqıttı.

Qazaq filologiyası bólimi Nókis mámleketlik universitetiniń ashılıwı menen birge qayta ashıldı. Gruppa studentlerin 1976-1977 oqıw jılınan  baslap qazaq tilinen docent Qayırbaev Jumırbay, 1977-jılı noyabr’de Q. Jumajanov, 1978-jılı E. Mergenbaev, Q. Aralbaevlar oqıttı. 1979-jılı  B.Beketov muǵallim bolıp ótti. 1979-jılı Qazaq filologiyası kafedrası óz aldına kafedra bolıp ashıldı. Onıń dáslepki baslıǵı  docent J. Qayırbaev boldı. Kafedra ashılǵan waqıtta kafedrada 5 oqıtıwshı jumıs isledi. Olardan J.Qayırbaev, B.Beketov ilim kandidatları edi. 1980-jılları kafedraǵa kandidatlıq dissertaciya jaqlaǵan Qarazım Amiraliev Nemis tili kafedrasınan qazaq filologiyası kafedrasına ótkerildi. 1983-1985 jılları  Almatıda E.Mergenbaev hám Q.Jumajanovtar kandidatlıq jumısların jaqlap shıqtı. Solay etip, 1986-jılı kafedra boyınsha 5 ilim kandidatı sabaq berdi. Olardıń sanı 1993-jılı 6; 1994-jılı 7; 1999 jılı 9-ge jetti.

Ózbekstandaǵı joqarı oqıw orınları arasınan Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutında Qazaq tili hám ádebiyatı kafedraları birinshi ashılǵan kafedralardan boldı.

Ilimiy jumıslardı úzliksiz júrgiziw 1990-jıl Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı qayta ashılǵan dáwirde jáne de ilgeriley basladı. Institut ashılǵan waqtında E.Mergenbaev docent, Q.Amiraliev, Q.Jumajanov docent, K.Xamidullaev docent, A.Káribaeva docent ataqlarına iye boldı.

Qazaq tili hám ádebiyatı kafedrası 1993 jılı dekabr’ ayında eki kafedra bolıp bólindi. Qazaq tili kafedrası baslıǵı bolıp docent B.Beketov, qazaq ádebiyatı kafedrası baslıǵı bolıp ilim kandidatı Q.Jumajanov saylandı.

1997-jıldıń sentyabrinen baslap qániyge tayarlawshı kafedra retinde olar biriktirildi. Kafedranı professor Qarjaubay Jumajanov basqardı.

Kafedra professor-oqıtıwshıları, ilimpazları elimizdiń ǵárezsizlik jıllarında birneshe ilimiy miynetlerdi járiyaladı. B.Beketov «Qaraqalpaq qazaqlarınıń tili». Almatı, 1992 j. Q.Amiraliev «Semantiko-grammaticheskie osobennosti upotrebleniya tyurkskix chastic», 1991 j, A. Káribaeva «Fizkul’tura boyınsha russha-qaraqalpaksha terminler sózligi». Nókis, 1991 j. «Sportivnaya leksika karakalpakskogo yazıka», Nókis, 1995-jıl, E.Mergenbaev «Voprosı sintaksisa slovosochetaniy v tyurkskix yazıkax» /qospa avtorlıqta / Nukus, 1992 j, «Túrkiy tillerde sóz ózgeriw sisteması», Nókis, 1994 jıl, «Qazaq tiliniń sóz ózgerim júyesi», Almatı 1995-jıl, K.Xamidullaev «M.Maqataev tvorchestvosındaǵı qaraqalpaq teması», Nókis, «Bilim» 1995-jıl. «Qazaq tilin oqıtıu metodikası» studentlerge arnalǵan baǵdarlama, Nókis «Bilim», 1998-jıl K.Jumajanov «Asau-Baraq» Xojeli «Dostıq úni» baspası 1993-jıl, «Xalıq shayırları poeziyasında fol’klorlıq hám daralıq dástúr», Nókis «Bilim» 1993 j, «Abay hám qaraqalpaq ádebiyatı», Almatı, «Sanat», 1995-jıl, «Abay enciklopediyası» (avtorlar quramında) Almatı «Atamura», 1995-jıl. «Seydáli aqın» (ilim izertlew) kitabı Nókis, «Qaraqalpaqstan», 2002-jıl, «Qaraqalpaq aymaǵındaǵı qazaq ádebieti» oqıw quralı Almatı, «Arıs», 2006-jıl? O.Dospanov jáne İ.Qұttımuratova «Dialektologiyadan ámeliy jumıslar». Nókis, 2009, «Kratkiy slovar’ russko-karakalpakskix i karakalpaksko – russkix sokrasheniy», Nókis, 2010; T.Tórtkúlbaeva «Mazmұndamalar jinaǵı». Nókis, 2010 j, T.Tórtkúlbaeva jáne T.Abdireymova «Qazaq ádebietіnen kurs jұmısın jazdıru ádіsі». Nókіs, 2011 j, T.Tórtkúlbaeva jáne A.Bektaev «Qazіrgі ádebi process». Tashkent, 2013 j., Q.Jұmajanov, T.Tórtkúlbaeva «Qaraqalpaqstandaǵı qazaq aqın-jıraularınıń mұrası» Almatı, 2017 j.

Bulardan basqa kafedra oqıtıwshıları birneshe metodikalıq qollanbalar hám baǵdarlamalar jazdı. Kóplegen maqalaların gazeta, jurnallarda járiyalap, radio, televidenielerde shıǵıp xalıq aldında sóylep keldi.

Qazaq tili hám ádebiyatı kafedrasın 2000 – 2003 jıllar aralıǵında prof. K.Xamidullaev basqarsa, 2003-2005 jıllarda kafedranı aǵa oqıtıwshı F. Mambetkarimov, al 2006-2007 jılı Q.Jumajanov, 2007-2008 jılları f.i.k., doc. I. Dil’manov, 2009-jılı B.Bekniyazov, 2010-2012 jılları f.i.k., doc. Sh.Qud’yarova basqarsa, házirgi kúnde kafedra baslıǵı wazıypasın f.i.k., doc. A.Orazımbetov atqarıp kelmekte.

Hár jılı ótkeriletuǵın studentlerdiń Respublikalık pán olimpiadası  II basqıshında bólimimiz studentleri turaklı túrde sıylıklı I, II orınlardı iyelep kelmekte. Atap aytqanda, keyingi úsh jılda 2014-hám 2016-jılları joqarı oqıw orınları arasında qazaq tili hám ádebiyatı páninen 2014 jılı Raxmanova Botakóz 1 orındı, 2015 jılı Tájibaeva Ulzada 1 orındı, 2016 jılı Nұrǵabulov Qurmanǵazı 1 orınlardı iyeledi.

Kafedrada házirgi kúnde f.i.k. docent A.Orazımbetov, aǵa oqıtıwshılar I.Quttımuratova, T.Tórtkúlbaeva, B.Bekniyazovlar, assistent Ǵ.Mambetkarimov islep keleshegimiz bolǵan jaslarǵa tálim-tárbiya sırların jalıqpay úyretip kelmekte.

Kafedranıń 2017-2018 oqıw jılındaǵı juklemesi – 4135 saat.