13-noyabr – Akademik Jumanazar Bazarbaevtı eslew kúni

Ómir sırlı jumbaqlarǵa tolı, bir jeri oylı, bir jeri bálent, bazda taslaqlı, bazda tikenekli gedir-budır jolǵa uqsaydı. Bul jolda insan súrnigip jıǵılıwı, ya bolmasa adasıp óziniń gózlegen mánzilin taba almay qıynalıp qalıwı hesh gáp emes. Mine, usındayda adamǵa ómirdiń sırlı jumbaqların sheshiwge, onıń tegis emes jollarında súrinbey júriwdi úyretetuǵın hám anıq mánzilge jetip alıw ushın jol kórsetiwshi juldızǵa, yaǵnıy ǵamxor ustazǵa bolǵan mútájlik seziledi. Sonlıqtan, xalıq ustazlardı ázelden «Ustaz atańday ullı» dep húrmetlep, «Áke insandı aspannan jerge túsirse, al ustazlar insanlardı jerden kókke kóteredi» dep esaplap, ustazǵa hám muǵallimge ayırıqsha kóz benen qaraydı. Ilim pidayısı, watansúygish hám xalıqshıl insan, akademik Jumanazar aǵa Bazarbaev mine, biz táriyplegen usınday ǵamxor hám jankúyer ustazlardan biri edi. Jumanazar aǵanıń ilimde hám bilimlendiriw tarawında shákirtleri oǵada kóp. Men ádiwli ustazdıń mıńnan bir, biraq eń jaqsı kóretuǵın shákirtleriniń biri edim desem, asıra aytqan bolmayman.

Men akademik J.Bazarbaevtı Qaraqalpaq mámleketlik universitetinde oqıp júrgen studentlik dáwirimnen baslap (2005-2009-jıllar) ótkir qálem iyesi, kóregen, dana filosof, filolog hám tariyxshı-etnograf alım sıpatında tanıy baslaǵanman. Sebebi, Jumanazar aǵanıń ǵalaba xabar qurallarında járiyalanǵan maqalaları hám televideniede qızıqlı máseleler boyınsha shıǵıp sóylewleri hár bir insandı erksiz túrde ózine tartıp turar edi. Sonlıqtan, men oqıp júrgen gezlerimde akademikke shákirt bolıwdı hám de keleshekte filosof bolıwdı árman eter edim. 2009-jılı oqıwımdı tabıslı tamamlap, sol jıldıń ózinde Ózbekstan mámleketlik universitetiniń filosofiya fakultetine «Milliy ideyanıń filosofiyalıq máseleleri» qánigeligi boyınsha magistratuǵa oqıwǵa qabıl etildim.

2011-jılı magistraturanı tabıslı tamamlap, ózim oqıǵan universitetke jumıs sorap bardım. Biraq ta ol jerdegi basshılar maǵan házirgi waqıtta jumıs joq ekenligin bildirdi. Sırtqa shıǵıp, endi qayjerden jumıs izlesem eken?-dep oyǵa shúmip turǵanımda esime birden Jumanazar aǵa tústi. Sonda magistr diplomımdı qushaqlap tuwrı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutınıń Milliy ideya, ruwxıylıq tiykarları hám huqıq tálimi kafedrasına jol aldım. Ishke kirip qarasam, esiginiń sırtına «akademik Jumanazar Bazarbaev» dep jazıp qoyǵan eken. Esikti áste qaǵıp ashqanımda, sol men studentlik dáwirimde bir ret bolsa da ushırasıwdı árman etip júrgen akademik J.Bazarbaevtı ushırattım. Esikti asharımdı ashıp bolıp albıraǵanımnan esikti ya jabarımdı, ya ishke júreksinip kirerimdi bilmey qaldım. Sonda iri dawısı menen «Kir, balam, ne jumıs edi?» dep meni ishke kiriwge mirát etti. Sonda men oǵan «Kafedrańızda jumıs ornı bar ma, laborant bolıp islewge de qayılman»-dedim. –Haw, balam, sen ózi qayjerdi tamamladıń, qánigeligiń qanday?-dep sorap qaldı. Men ózimniń Ózbekstan mámleketlik universiteti filosofiya fakulteti «Milliy ideyanıń filosofiyalıq máseleleri» qánigeligin tamamlaǵanımdı aytıp, diplomımdı kórsettim. Usı waqıtta Jumanazar aǵa diplomımdı kóriwden «Sen haqıyqıy biziń kafedranıń aǵzası ekensenǵo»-dep meni úlken quwanıshqa bólep tasladı hám ustazımnıń qollap-quwatlawı menen men instituttıń Milliy ideya, ruwxıylıq tiykarları hám huqıq tálimi kafedrasına jumısqa kirdim.

Jumısımnıń dáslepki kúnlerinen baslap ustazımnıń sabaq ótiw ádislerin, dúnya, jámiyet haqqında keń túrde pikirlewlerin úyreniwdi óz aldıma maqset etip qoydım. Aradan 1-2 jıl ótip, ustazǵa shákirt bolıp, onıń seminar sabaqların alıp bardım. Jumanazar aǵanıń kafedra baslıǵı waqtında da ózi sabaq ótiwi, hesh bir sabaǵın úziliske túsirmewi, waqıt tawıp hár bir oqıtıwshınıń ashıq sabaqlarına jeke ózi kirip muǵallimlerdiń sabaqların baqlap barıwı, olardı erinbey talqılawı, muǵallimlerge jetiskenligin aytıp maqtap, kemshiliklerin kórsetip jol-joba beriwleri, bulardıń barlıǵı ustazımızdıń basqalarǵa uqsamaytuǵın ózine tán ayırmashılıqlarınıń biri edi.

Joqarı oqıw ornına jumısqa kirgennen keyin pedagog-xızmetkerden ilim menen shuǵıllanıw, belgili bir tema alıp onı ilimiy basshınıń jol-jobası menen izertlew talap etiledi.

Usınday kúnlerdiń birinde ustazım meni kabinetine shaqırıp aldı hám «balam, ekewimiz bir temanıń ústinde izleneyik, saǵan bir temanı qolaylap júrmen. Seni shákirt etip alayın, sen de ilim kandidatı, ilim doktorı bolıwıń kerek»-dep maǵan ustazlıq ete basladı hám de óziniń Ózbekstan mámleketlik universiteti hám Samarqand mámleketlik universiteti janındaǵı ilimiy dárejeler beriwshi ilimiy keńeslerge aǵza bolǵanlıǵın aytıp, endi bizlerdiń de sol jerlerde ilimiy jumıslarımızdı qorǵap shıǵıwımız kerekligin esletip, meni Tashkent hám Samarqand qalasındaǵı Ilimiy keńeslerge alıp ketip júrdi. Barǵan jerinde meni «akademiktiń shákirti» dep tanıstırǵan waqıtta tóbem kókke jetkendey júregim hallaslap quwanar edim. Ilim jolı mashaqatlı, iyne menen qudıq qazǵanday ekenligin sonda ańlap jetkendey boldım. Sebebi, bizler ustaz benen 2018-jıldan baslap Tashkent hám Samarqand qalasındaǵı ilimiy keńeslerge birge poezdda qatnay basladıq. Joldaǵı qıyınshılıqlardı kóz-kóz etip hesh qashan qıynaldım dep aytpas edi. Bul Jumanazar aǵanıń ilimge ǵamxorlıǵı, shákirtlerine bolǵan sheksiz mehir-muhabbatı edi. Haqıyqatında da, 87 jasında óziniń qartayǵanına qaramay ilim jolında shákirtlerin izine ertip, olar ushın den sawlıǵınıń bolmay júrgenin de pisent etpey ayanbay xızmet etip ketti. Nátiyjede ustazımızdıń Tashkent hám Samarqand qalalarındaǵı ilimiy keńeslerge aǵza bolıp hám ol jerdegi ilimpaz ustazlar menen bizlerdi tanıstırıp ketkeni, búgingi kúnde biz sıyaqlı qanshadan-qansha shákirtleri ushın úlken ilim esigin ashıp ketkenligin kórsetedi.

Jumanazar aǵa ómiriniń sońǵı demlerine shekem ilimnen qol úzbedi. Enceklopedist alım sıpatında ilimniń derlik barlıq tarawları boyınsha ilimiy maqalalar jazıp, keń jámiyetshilikke tereń oy salıp, Qaraqalpaqstandaǵı ilimniń keleshektegi isleri ushın soqpaq salıp ketti. Sonlıqtan, onıń dańqlı jolı kózi tirisinde-aq shayırlar tárepinen qosıqlarǵa, dástanlarǵa aylandı. Máselen, ustazdıń eń jaqsı kórgen shákirtleriniń biri, búgingi kúnde Ministrler Keńesi Baslıǵınıń keńesgóyi bolıp islep atırǵan, filologiya ilimleri boyınsha filosofiya doktorı, xalqımızǵa belgili shayır Perdeǵaliy Dabılovtıń ustazdıń 80 jıllıq yubileyine arnap dóretken «Milletimniń tımsalısız, ustazım!» atlı qosıǵınan mına qatarlardı oqıǵım keledi:

Tóreligi qıldı qırıq jarǵanday,
Shákirtleriń ózińizge uqsasın.
Islerińiz jurtlar hayran qalǵanday,
Bulaq kózin qayta ashqan ustazım!

Baytereksiz tamır urǵan tereńge,
El baxtına jarasıqlı gúltajım.
Sizdi deymiz «Qaraqalpaq» degende,
Milletimniń tımsalısız, ustazım!

Waqıt degen adamdı óziniń eń jaqın bolǵan tawday súyenishke aylanǵan qádirli insanlarınan ayırıp, bizdi olardan kem-kem uzaqlastırıp kete beredi. Biraq tawlar uzaqlasqan sayın anıq kórinedi. Sol aytqanday, ádiwli ustaz, jankúyer ilim pidayısı, kórnekli hám órnekli alım Jumanazar aǵa Bazarbaevtıń da qaldırıp ketken miynetleri keleshek áwladlar ushın jol kórsetiwshi juldız, máńgi tozbaytuǵın qızıqlı sabaqlıq yańlı ólmes miyras sıpatında jasay beredi.

Shákirti: J.Usenov