Qaraqalpaqstan Respublikası Nókis rayonı aymaǵındaǵı Kerder mádeniyatına tiyisli «Haywanqala» estelik kompleksinde usı jıldıń 23-may sánesinen baslap arxeologiyalıq qazıw jumısları ámelge asırılmaqta.

Xalıqaralıq kólemde ótkerilip atırǵan ekspediciyanıń arxeologiyalıq qazıw jumısları menen tanısıw maqsetinde respublikamızda jumıs alıp barıp atırǵan bir qatar ǵalaba xabar quralları wákilleri, jurnalistler hám blogerler ushın institut baspasóz xızmeti tárepinen press-tur shólkemlestirildi.

Rossiya Federaciyasınıń Qazan federal universiteti hám Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı arasında dúzilgen birge islesiw shártnaması tiykarında shólkemlestirilgen bul xalıqaralıq arxeologiyalıq ekspediciyaǵa Rossiya Federaciyası Tatarstan Respublikası Ilimler Akademiyası A.X.Xalikov atındaǵı Arxeologiya institutınıń direktorı, tariyx ilimleriniń doktorı, professor Ayrat Sitdikov basshılıǵındaǵı ilimpazlar, sonıń menen birge, Rossiya hám Qazaqstannıń aldınǵı joqarı oqıw orınları, ilimiy-izertlew oraylarınan 20 dan aslam qánigeler, sonday-aq, instituttıń Tariyx fakulteti professor-oqıtıwshıları hám student-jasları qatnaspaqta.

– Dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde arxeologiyalıq qazıw jumıslarında qatnasqanman. Bilesiz, arxeologlardıń jumısı oǵada qıyın. Olar bárqulla úyinen uzaqta, dalada jumıs isleydi. Bunday jaǵdayda, álbette, birinshi gezekte, qazıw jumısları ushın jaratılǵan sharayattıń joqarı bolıwı oǵada áhmiyetli. Bul jerdegi dem alıw, laboratoriyalıq tekseriw, studentler menen sabaq ótiw, awqatlanıw ushın jaratılǵan sharayatlarǵa joqarı baha bergim keledi. Usınday múmkinshilikler sebepli studentler de, qatnasıwshı ilimpazlar da aldına qoyǵan maqsetine erisiwge qaray erinbey miynet etpekte, – deydi ekspediciya qatnasıwshısı, Ál-Farabiy atındaǵı Qazaq Milliy universiteti professorı Murat Shalekenov.

«Haywanqala» arxeologiyalıq esteliginde ámelge asırılıp atırǵan xalıqaralıq ekspediciyadan gózlengen baslı maqset arxeologiyalıq qazıw nátiyjesinde tabılǵan buyımlar hám mádeniy qatlamlar boyınsha xalıqaralıq ilimiy pikirdi qáliplestiriw, sonday-aq, ilimiy juwmaqlar shıǵarıw boyınsha belgilengen jumıslardı orınlawdan ibarat.

Bunıń ushın institut tárepinen 1 milliard 400 million sumǵa arnawlı shatırlar hám 4 milliard sumǵa qazıw jumıslarında paydalanılatuǵın arxeologiyalıq ásbap-úskeneler satıp alındı.

– Tariyx tálim baǵdarınıń 1-kurs studentimen. Men kópten berli usınday arxeologiyalıq qazıw jumıslarında qatnasıwdı, tariyxıy estelikler, materiallardı óz qollarım menen tabıwdı ármanlaytuǵın edim. Mine, búgin institutta ustazlarımızdan alǵan teoriyalıq bilimlerimizdi ámeliyatta sınap kórip atırmız. Bul jerde sırt elli ilimpazlardıń qatnasıp atırǵanı da men sıyaqlı jaslar ushın úlken tájiriybe mektebi wazıypasın atqarmaqta, – deydi arxeologiyalıq qazıw jumıslarında birinshi márte qatnasıp atırǵan student Edige Allaniyazov.

«Hawanqala» (yamasa Kerder qalası) mámleketimizdiń orta ásirlerdegi bay tariyxınan dárek beriwshi esteliklerdiń biri bolıp tabıladı. Esteliktiń házirgi waqıtta saqlanǵan aymaǵı 19 gektardı quraydı.

Bul jerde dáslep 1947-jılı S.P.Tolstov basshılıǵındaǵı Xorezm arxeologiyalıq ekspediciyası tárepinen izertlew alıp barılǵan bolsa, keyin ala Qaraqalpaqstan Tariyx, til hám ádebiyat institutınıń arxeologiyalıq izertlew otryadı, 1961-1967-jıllarda arxeologlar A.V.Gudkova hám V.N.Yagodin, sonday-aq, 1995-2000-jıllarda Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı arxeolog ilimpazları tárepinen arxeologiyalıq izertlewler júrgizilgen.

Búgingi kúnde esteliktiń joqarǵı mádeniy qatlamında qazıw jumısları alıp barılmaqta. Bunıń nátiyjesinde «Haywanqala»dan tómendegi tabılmalar anıqlandı:

1) Turaq jaylardıń qurılısları;
2) Sawda-ekonomikalıq qatnasıqlardan dárek beriwshi kóplegen mıs teńgeler;
3) Geometriyalıq naǵıslar túsirilgen sırlanǵan hám sırlanbaǵan gúlalshılıq ıdısları, olardıń fragmentleri;
4) Shiyshe ıdıslardıń bólekleri;
5) Kesip islengen geometriyalıq naǵıslar túsirilgen keramikalıq buyım.

«Haywanqala» esteliginiń joqarǵı mádeniy qalamınan tabılǵan tabılmalar IX-XI ásirler menen baylanıslı.

Toplanǵan materiallar tiykarında ilimiy-izertlew jumısların alıp barıw, olardıń nátiyjelerin keń jámiyetshilikke, sonıń ishinde, xalıqaralıq kólemde járiyalaw, instituttıń Tariyx fakulteti studentleriniń teoriyalıq bilimlerin ámeliyat barısında bekkemlew, sırt ellerdegi joqarı oqıw orınları hám ilimiy orayları menen tıǵız birge islesiwdi jolǵa qoyıw xalıqaralıq ilimiy-arxeologiyalıq ekspediyasınan kútilip atırǵan ámeliy nátiyjeler bolıp esaplanadı.

Maǵlıwmat ornında atap ótiw kerek, «Haywanqala» estelik kompleksinde xalıqaralıq arxeologiyalıq ekspediciya sheńberinde qazıw jumısları usı jıldıń 10-iyun kúnine shekem dawam etedi.

Sonıń menen birge, xalıqaralıq ekspediciya tárepinen ámelge asırılǵan jumıslardıń nátiyjeleri boyınsha usı jıldıń gúz máwsiminde xalıqaralıq ilimiy konferenciya shólkemlemlestiriliwi názerde tutılǵan.

Press-tur qatnasıwshıları ilaj dawamında arxeologiyalıq qazıw jumısları menen tanısıp, ilimpaz hám student-jaslar menen sáwbetlesti.

Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı baspasóz xızmeti.